Mục Lục
1. Khái niệm
Chỉ số giá tiêu dùng (CPI viết tắt Consumer Price Index) là chỉ số tính theo phần trăm để phản ánh mức thay đổi tương đối của giá hàng tiêu dùng theo thời gian. Sở dĩ chỉ là thay đổi tương đối vì chỉ số này chỉ dựa vào một giỏ hàng hóa đại diện cho toàn bộ hàng tiêu dùng. Đây là chỉ tiêu được sử dụng phổ biến nhất để đo lường mức giá và sự thay đổi của mức giá chính là lạm phát.
2. Ý nghĩa của chỉ số tiêu dùng
CPI là một trong các chỉ số kinh tế quan trọng dùng để đo lường mức độ lạm phát. Đồng thời, chỉ số này cũng phản ánh tính hiệu quả của các chính sách kinh tế của một quốc gia. CPI là chỉ số cần thiết để cung cấp cho Chính phủ, doanh nghiệp cũng như người dân cái nhìn tổng quan hơn về sự thay đổi của giá cả chung.
CPI là hồi chuông cảnh báo sự độ biến động của giá bán lẻ hàng hóa dịch vụ, tiêu dùng. Qua đó chỉ số CPI được sử dụng để theo dõi sự thay đổi của các chi phí sinh hoạt theo thời gian. Khi chỉ số này tăng lên có nghĩa mức giá tiêu thụ trung bình tăng lên và ngược lại.
Như vậy, CPI là yếu tố nền tảng để kịp thời đưa ra các chính sách liên quan đến kinh tế. Nắm bắt được sự thay đổi về giá cả giúp cho Chính phủ có biện pháp điều chỉnh hoặc đề xuất các chính sách kinh tế phù hợp nhằm tránh các rủi ro. Chẳng hạn như lạm phát quá cao hay những nguy cơ về khủng hoảng kinh tế.
CPI thường theo sát chỉ số giảm phát GDP bởi vì tiêu dùng chiếm một phần tỷ lệ rất lớn trong GDP. Chính vì vậy, chỉ số CPI được dùng để xác định tỷ lệ lạm phát. Nó còn được sử dụng trong việc đánh giá sức mua của đồng tiền của một quốc gia. Nếu mức giá tăng thì sức mua tiền tệ giảm bởi vì đồng tiền đang mất giá. Lúc này, người dân thường tích lũy các dạng tài sản khác ví dụ như vàng hoặc ngoại tệ.
3. Cách tính CPI
Việc tính chỉ số giá tiêu dùng CPI cũng rất đơn giản. Cách tính tiêu chuẩn gồm 4 bước sau đây:
- Bước 1: Cố định giỏ hàng hóa tiêu biểu: Thông qua điều tra thống kê sẽ xác định được lượng hàng hóa và dịch vụ mà một người tiêu dùng điển hình thường hay mua.
- Bước 2: Xác định giá cả sản phẩm: Thống kê tất cả giá cả của các mặt hàng trong giỏ hàng hóa ở mỗi thời điểm.
- Bước 3: Tính toán chi phí để mua giỏ hàng hóa bằng cách dùng số lượng nhân với giá cả của từng loại hàng hoá rồi sau đó cộng lại.
- Bước 4: Tính chỉ số tiêu dùng cho các năm theo công thức sau:
Trong đó:
- t: Là thời kỳ cần tính CPI
- Năm cơ sở được lấy bất kỳ, thông thường sẽ theo chu kỳ 5 – 7 năm tùy từng nước.
CPI được dùng để tính chỉ số lạm phát theo thời kỳ. Chẳng hạn, tính chỉ số lạm phát CPI năm 2011 so với năm 2010 theo công thức sau:
- Chỉ số lạm phát 2011 = 100 x (CPI năm 2011 – CPI năm 2010) / CPI năm 2010
Trên thực tế người ta có thể xác định quyền số trong tính toán chỉ số giá tiêu dùng bằng cách điều tra để tính toán tỷ trọng chi tiêu của từng nhóm hàng hoá, dịch vụ so với tổng giá trị chi tiêu. Sau đó quyền số này được dùng để tính chỉ số giá tiêu dùng cho các thời kỳ sau. CPI thường được tính hàng tháng và hàng năm. CPI còn được tính toán cho từng nhóm hàng hóa hoặc một số nhóm hàng hóa tùy theo mục đích sử dụng. Ngoài CPI người ta cũng tính toán chỉ số giá bán buôn là mức giá của giỏ hàng hóa do các doanh nghiệp mua vào, khác với CPI là giá do người tiêu dùng mua vào (giá bán lẻ). Lưu ý chỉ số giá tiêu dùng năm gốc luôn bằng 1
4. Các vấn đề thường hay gặp khi tính CPI
Sẽ có 3 vấn đề chính thường gặp khi tính toán chỉ số giá tiêu dùng. Xuất phát từ bản chất là sử dụng giỏ hàng hóa cố định nên đã gây ra nhiều vấn đề khiến cho chỉ số này bị hạn chế. Cụ thể là:
4.1. CPI không thể phản ánh độ lệch thay thế
Do công thức tính chỉ số CPI sử dụng giỏ hàng cố định nên trường hợp tất cả các mặt hàng cố định trong giỏ hàng đều đồng loạt tăng giá thì người dân có xu hướng ít tiêu dùng các mặt hàng này hơn.
Một xu hướng thường thấy trong tiêu dùng là khi có một sản phẩm, hàng hóa hoặc dịch vụ có giá tăng, họ sẽ chuyển sang tiêu dùng các sản phẩm, dịch vụ với mức giá thấp hơn. Chính vì điều này đã làm CPI đã đánh giá cao hơn so với mức giá thực tế.
4.1. CPI không nói lên được sự thay đổi của chất lượng hàng hoá
Một vấn đề khác cũng đã được chỉ ra khi tính toán chỉ số tiêu dùng chính là sự phản ánh chưa đủ, chưa đúng với các loại mặt hàng hóa mới xuất hiện. Cũng bởi vì CPI sử dụng giỏ hàng hóa cố định nên trong trường hợp xuất hiện hàng hóa mới thì người tiêu dùng sẽ có xu hướng sử dụng một đơn vị tiền tệ nào đó có thể mua được nhiều sản phẩm hơn. Vì vậy, CPI không phản ánh được sức mua gia tăng của đồng tiền. Điều này CPI sẽ đánh giá mức giá cao hơn so với giá thực tế.
4.3. CPI không chỉ ra được sự xuất hiện của những hàng hoá mới
Khi tính chỉ số tiêu dùng CPI, chúng ta sử dụng giỏ hàng hóa cố định. Nếu trong trường hợp có thêm hàng hóa mới thì một đơn vị tiền tệ có thể mua được các sản phẩm đa dạng hơn. CPI lúc này sẽ không phản ánh được sự gia tăng sức mua của đồng tiền vì thế lại đánh giá mức giá cao hơn so với thực tế.
5. Mối liên hệ giữa chỉ số CPI và nền kinh tế
Chỉ số CPI được dùng để đo lường tỷ lệ lạm phát của một quốc gia trong một khoảng thời gian nhất định. Nếu như CPI tăng thì tỷ lệ lạm phát đang gia tăng. Ngoài ra, CPI cũng được các thương nhân sử dụng để dự đoán giá trong tương lai. Những người sử dụng lao động dùng CPI để tính toán tiền lương. Chính Phủ dùng chỉ số này để xác định mức tăng cho những quỹ bảo trợ xã hội.
Dù lạm phát tăng hay là giảm thì cũng ảnh hưởng lên nền kinh tế của quốc gia. Khi chỉ số CPI ở mức thấp đồng nghĩa với giá trị giỏ hàng hóa cố định (hay giá cả hàng hóa/ dịch vụ) thấp. Nếu thu nhập của người dân không đổi, thì họ sẽ có cơ hội cải thiện mức sống, và nâng cao chất lượng đời sống hằng ngày. Ngược lại, khi chỉ số tiêu dùng tăng cao sẽ phản ánh rằng giá cả sản phẩm đang có xu hướng tăng. Điều này ảnh hưởng tiêu cực đến đời sống sinh hoạt của người dân. Họ phải chi trả nhiều hơn cho việc mua sắm nhu yếu phẩm, trong khi mức thu nhập thì không được cải thiện.
Hiện tại, chỉ số giá tiêu dùng ở Việt Nam được tính toán do Tổng cục Thống kê đảm nhiệm. Quyền số để tính CPI được xác định năm 2000 và bắt đầu áp dụng từ tháng 7 năm 2001. Quyền số này dựa trên kết quả của hai cuộc điều tra là Điều tra mức sống dân cư Việt Nam 1997-1998 và Điều tra kinh tế hộ gia đình năm 1999. Điều đáng chú ý là quyền số của nhóm hàng Lương thực – Thực phẩm chiếm tới 47,9% trong khi Văn hoá – Thể thao – Giải trí chỉ chiếm 3,8%.
Xem thêm:
